De afgelopen jaren is de publieke opinie over dierenwelzijn sterk veranderd. De samenleving toont meer respect voor dieren en is gevoeliger geworden voor dierenleed. Daarnaast gaat de Wet Dieren uit van de intrinsieke waarde van het dier. Ook is de definitie van goed dierenwelzijn aangescherpt, met nadruk op positief welzijn in plaats van uitsluitend het voorkomen van dierenleed. Hierdoor wordt van overheden, inclusief gemeenten, verwacht dat zij verantwoordelijkheid nemen voor dierenwelzijn binnen hun beleid.
Dossier
Bouwstenen gemeentelijke dierennota
Over dit dossier
Dierenbeleid opbouwen: stappenplan
Op basis van het Beleidskompas van het Kenniscentrum voor Beleid en Regelgeving (KCBR) is een stappenplan opgesteld om een dierennota op te stellen. De eerste stap is het analyseren van de huidige situatie met betrekking tot dieren binnen verschillende domeinen (sociaal, groen, handhaving, ruimtelijke ordening, inkoop, klantcontactcentrum, veiligheid en evenementen. Zie “Toon meer” voor alle stappen.
Thema’s binnen een Dierennota
Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste diergroepen en thema’s die in een separate gemeentelijke dierennota kunnen worden opgenomen.
Huisdieren
Een huisdier is een gedomesticeerd dier dat door de mens gehouden wordt. De bekendste huisdieren zijn honden en katten, maar ook konijnen, goudvissen, hamsters en kanaries vallen onder huisdieren . Veel dieren leven in de huizen of op de erven van inwoners in de gemeente. Gemeenten hebben, volgens artikel 8 lid 3 van Boek 5 van het Burgerlijk Wetboek, de wettelijke taak om zwervend aangetroffen dieren met een vermeende eigenaar, voor gedurende 14 dagen te bewaren voor de eigenaar. Dit omdat dieren gezien worden als een verloren goed. Daarnaast hebben gemeenten nog een aantal andere wettelijke taken.
Inspirerend voorbeeld: Minimabeleid
De gemeente Amsterdam heeft de zogenoemde ADAM-regeling (Amsterdamse Dierenhulp Aan Minima). Hiermee kunnen inwoners met een stadspas voor een huisdier een keer per jaar gebruik maken van een voorziening om medische kosten, chippen en castratie (gedeeltelijk) in rekening te brengen.
Inspirerend voorbeeld: hondenlosloopgebieden
De gemeente Almere faciliteert hondenlosloopgebieden, door deze als noodzakelijke maatschappelijke voorziening te zien. Bij staduitbreidingen en herinrichting worden hondenlosloopterreinen meegenomen als noodzaak.
Recreatiedieren
Recreatiedieren worden gehouden voor sport, ontspanning, vermaak en educatie. Dit kunnen bijvoorbeeld dieren bij een kinderboerderij zijn of dieren die in hertenkampen zijn. Deze dieren worden in dit dossier, ook wel recreatiedieren genoemd. In Nederland zijn zo’n 500 kinderboerderijen die 30 miljoen bezoekers per jaar trekken (vSKBN, 2021). Deze kinderboerderijen dienen als voorbeeldfunctie in hoe wij tegen dieren aankijken, hoe we ze kunnen huisvesten en wat ze eten. De educatieve impact is daardoor enorm groot.
Inspirerend voorbeeld: evenementenbeleid
De gemeente Amersfoort heeft binnen hun evenementenbeleid een toetsingskader opgesteld voor het verlenen van vergunningen of subsidies aan evenementen met dieren. Het uitgangspunt is daarbij dat het gebruik van dieren bij evenementen wordt ontmoedigd.
In het wild levende dieren
In het wild levende dieren; ofwel wilde dieren zijn alle dieren die niet gehouden worden door mensen, zoals diverse zoogdieren, zoals reeën, ratten, muizen en vossen, maar ook vogels, vissen, reptielen en insecten. In iedere gemeente leven dieren in het wild, ook in stedelijk gebied. Wilde dieren dragen bij aan een natuurinclusieve en groene stad, maar mensen kunnen ook overlast van in het wild levende dieren ervaren. Een gemeente moet ook naar oplossingen zoeken als er knelpunten ontstaan door de aanwezigheid van deze dieren en andere belangen onder druk komen te staan.
Inspirerend voorbeeld: Preventie knaagdieroverlast in de gemeente
“Voorkom een plaag, begin vandaag”, zo luidt de subtitel van het document “Bouwstenen voor de Preventie van Knaagdieroverlast in de Gemeente”. Aan de hand van 13 bouwstenen en relevante achtergrondinformatie worden gemeenten geïnspireerd en ondersteund in het voorkomen van knaagdieroverlast.
Dieren in de veehouderij
Dieren in de veehouderij zoals koeien, varkens, kippen, geiten en schapen worden gehouden voor de productie van voedsel of andere producten. Gemeenten kunnen via het omgevingsbeleid kaders stellen voor locaties waar veehouderijen zich mogen vestigen of uitbreiden en onder welke voorwaarden. Dit kan betrekking hebben op milieuregels en het waarborgen van een goede ruimtelijke ordening.
Inspirerend voorbeeld: agrarisch beleid
De gemeente Ede heeft in 2023 haar agrarische beleidsvisie vernieuwd en richt zich sindsdien op natuurinclusieve circulaire landbouw. Deze visie hebben ze meegenomen in hun omgevingsvisie. Hierin is de focus om door middel van stimuleringsregelingen en voorlichting de boeren te helpen om over te schakelen naar duurzame, diervriendelijkere en milieuvriendelijke landbouwsysteem.
Omgevingsvisie
Binnen de omgevingsvisie beschrijft de gemeente haar ambities, beleidskeuzes en doelstellingen voor de fysieke leefomgeving voor de komende 20 tot 30 jaar. Binnen de reikwijdte van de omgevingswet (en daarmee ook visie) valt de gehele natuurlijke omgeving, waaronder flora en fauna activiteiten.
Voorbeelden gemeentelijke dierennota’s
Wil je inspiratie opdoen? Verschillende gemeenten hebben een dieren(welzijns)nota opgesteld. Bekijk een aantal voorbeelden van dierennota’s via “Toon meer”.