Ruim baan voor trekvissen in de Afsluitdijk

Toen in 1932 de Afsluitdijk gesloten werd, betekende dat voor trekvissen het begin van het einde. Trekvissen hebben zowel zout als zoet water nodig en de Afsluitdijk bleek bij de trek een onoverkomelijke hindernis voor de dieren. De site van samenwerkingsverband De Nieuwe Afsluitdijk stelt dat dit één van de belangrijkste reden waarom de trekvissenstand zorgwekkend laag is.

Trekvissen

Trekvissen zwemmen van zout naar zoet water of andersom om te groeien en voort te planten. Bekende trekvissen zijn zalm, zeeforel, spiering en bot. Maar ook de zeeprik, glasaal en de driedoornige stekelbaars behoren tot de trekvissen. Soorten zoals de zalm leven in de zee, maar het paaien vindt plaats in zoet water. Andere soorten verplaatsen zich juist van zoet water naar zout water.

Hindernis

De spuisluizen aan beide kanten van de Afsluitdijk zijn niet geschikt voor trekvissen om doorheen te zwemmen. Deze sluizen lozen zoet water in de Waddenzee om het waterpeil in het IJsselmeer en het achterland te regelen. Het geloosde water trekt de dieren aan, want trekvissen herinneren zich de geur van het water waar zij uit het ei kropen. Maar de stroming in de spuisluizen is voor de meeste trekvissen veel te sterk, ze blijven hangen voor de sluizen. Gevolg is dat zij de nodige trek naar het IJsselmeer en de rivieren niet kunnen maken.

Kunstmatig estuarium

Met de vismigratierivier in de Afsluitdijk komt de mogelijkheid voor de trekvissen om zich wel te verplaatsen. De rivier wordt nu gebouwd bij het Friese Kornwerderzand en moet in 2024 klaar zijn.

De rivier wordt vormgegeven als een estuarium, de plek waar zee en rivier in elkaar overgaan. Een natuurlijk estuarium heeft brak water dat altijd in beweging is en een afwisselende bodem en oever. En precies dat komt allemaal in de vismigratierivier, waardoor een kunstmatig estuarium ontstaat.

Wat wil de vis?

Uitgangspunt voor het ontwerp waren 12 trekvissoorten die veel in de Nederlandse wateren voorkomen. Het trekgedrag en -routes van deze doelsoorten waren het uitgangspunt voor het ontwerp van de vismigratierivier. Na vaststellen van de doelsoorten is er uitgebreid onderzoek gedaan naar het optimale ontwerp voor deze soorten. Uiteraard is er in het ontwerp ook rekening gehouden met de waterveiligheid. En tot slot houdt het ontwerp rekening met de functie van het IJsselmeer als leverancier van zoet water voor drinkwater en water voor de landbouw.

Migratierivier volgt getij Waddenzee

Het ontwerp van de migratieriver maakt handig gebruik van het getij van de Waddenzee voor een continue stroming tussen zout en zoet water. Bij eb stroomt zoet water uit het IJsselmeer via de vismigratierivier naar de Waddenzee. De trekvissen ruiken het zoete water en zwemmen de rivier in. In de vismigratierivier gaan zout en zoet water geleidelijk in elkaar over, zodat de vissen kunnen wennen aan het zoete water. Bij vloed werkt het precies andersom: het opkomende zoute water stroomt de migratierivier in.

Het is belangrijk dat het zoute zeewater nooit het IJsselmeer bereikt, gezien de functie als Nederlands grootste reservoir voor zoet water. Dit wordt voorkomen doordat de rivier maar liefst 4 km lang is en een meanderende vorm heeft. Voordat het zoute water aan het einde van de rivier is, keert het tij en stroomt het water alweer richting zee.

Natuur maakt het af

Het ontwerp rekent op de natuur in de laatste fase van de vismigratierivier en dat maakt dit project mede bijzonder. Zo worden de geulen in de rivier niet volledig afgemaakt, dat laat men aan de natuur over. Boven water moet natuurlijk ontstane vegetatie het zandige ontwerp op zijn plek houden, zodat er schuil- en rustplekken voor de vissen ontstaan. “Het durven vertrouwen op de samenwerking met natuur en juist gebruik van de natuurelementen is een hele stap”, zegt Erik Bruins Slot in dit artikel in het magazine van Sportvisserij Nederland. Bruins Slot is eco-engineer bij de provincie Fryslân en verantwoordelijk voor het ontwerp van de rivier.

Wereld kijkt mee

De hele wereld kijkt mee bij dit unieke waterwerk, stelt dit artikel uit het Vakblad H2O, uitgave van Koninklijk Nederlands Waternetwerk. Want de vismigratierivier is de eerste kunstmatige rivier van deze grootte als oplossing voor een trekvissenhindernis. Ook het samenwerken met de natuur, de vis als uitgangspunt en het hergebruik van zand maken dit project tot een uniek stukje Nederlands watermanagement.